|     50-51 zenbakiak, 1936ko otsaila-martxoa [faksimilea PDF formatuan]

aurrekoa | hurrengoa


II. EKITALDIA

Nasaikerian

[Nai izan ezkero, ekitaldi au oso-osorik kendu diteke]

 

Agertokian, taberna atari bat: jarleku lluze bat,

arrizkoa edo, ormiari detzala. Sartu-urteneko ate bat

ezkerraldean, taberna-barrurakoa.

 

 

LENENGO AGERRALDIA

 

Gazte, Yeremi, Simon, Ismael ta Yuda.

 

(Tokera diardute)

 

GAZTE: (bero)

                Bota berriro! Au suerte txarra

                gaurkoa! Ez ba! Alperrik

                diru guztiak galdu! Baziak

                beste euneko bat, Yeremi!

YEREMI:

                Baziak.

SIMON:

                          Ez, ez! Neuk eingo diat.

YEREMI:

                I ixilik, Simon. Bein neri

                esan ezkero...

SIMON:

                                    Bai, txatxu ona!

                Bazekit nik ire berri...

YEREMI: (zematuaz)

                Zar esan nai dek?

SIMON:

                                          Ez, utsa, utsa...

                Ik ere besterenetik...

YEREMI: (arganatuez ta ukabillaz zemaika)

                Bekaiñean jo ta ointxe bertan

                ez badek nai lur jaterik,

                zirtzil, gizatxar...

YUDA:

                                        Ara. Onena;

                ba'deritzaio Gazte'ri,

                guztiok berriz jokatu.

GAZTE: (pozik)

                                              Baita!

                Sakela diruz beterik

                zegok oraindik. Jokatu! Ez dik

                ola ibiltzerik merezi.

                Ekin guztiok!

SIMON, YUDA, ISMAEL: (zarataka)

                                    Orixe! Ori!

SIMON: (ondo egiñez ta bizkarrean joaz)

                Au dek gizona! Ederki!

YEREMI:

                Tira ba! Denok joka dezagun.

GAZTE: (arro)

                Denetan lenen baietz ni!

SIMON: (beretzat)

                Gizajo!...

ISMAEL:

                              Baiña zer joku edo

                zenbat egitera dek, i?

YUDA:

                Ba, len bezela: berrogei lenen

                egitera. Tira, ekin!

SIMON:

                Ez, ez gizona; ez diagu nai

                olako joku luzerik.

                Oraingo onetan nagusi dana

                irabazle uraxe bedi.

                Nai al dezute?

GAZTE:

                                    Neregatik bai.

YUDA:

                Guregatik ere berdin. (Guztiak baiezkoa)

YEREMI: (botatzeko gertu)

                Nun dek arraia?

YUDA: (erakutsiz)

                                        Ez al dek emen

                ikusten? Ara: emendik

                zetorrek lauko txikia; emen

                kutxilloa...

YEREMI:

                                Ikusten dit.

                Gazte, ta lengo apostua? e?

                Ez al dek orain kemenik?

GAZTE:

                Kemena? Bai bai! Baziak!

YEREMI:

                        Zenbat?

GAZTE:

                Ogei duro ba.

SIMON: (beretzat)

                                    Geiegi

                ola galtzeko...!

YEREMI:

                                      Egiña zegok!

        (botatzera)

                Baziak! (Simon'i) Kendu aurretik!

SIMON:

                Kabituko aiz! Lapur...

YEREMI: (bero-bero jaiki ta ukabillaz zematuaz)

                                    Ber-bertan

                utziko aut!

SIMON:

                                Ik?

YEREMI:

                                      Bai!

YUDA: (paketuaz)

                                            Geldi!

ISMAEL:

                Tira, mutillak, beingoan ekin

                jokuan. Bota, Yeremi!

YEREMI:

        (Marran berriz jarri ta bota.

        Gero, ikustera joan arin, ta

        besteak ere berdin bakoitzak berea)

                Or ziak ba! Eup! (bota, ta ikusita) Arrano beltza!

                Etzegok au apurtzerik! (Gazte ta Ismael ikustera)

                Lauko barruan sartu dit!

SIMON:

                                                  Ta zer?

                Besteok oindik atzetik!

YUDA:

                Ori esan zak!

YEREMI:

                                  Bai nai badik!

GAZTE:

                                                        E?

                Nik nere diat azken-itz!

                Bota mutillak! (Yudak bota)

ISMAEL: (ikusita)

                                    Arraia!

YUDA: (galdu dualako)

                                                Utsa!

ISMAEL:        

                Orain ni... (joan ta bota) Oa zuzenki!

YEREMI:

                I ere joan aiz. Punto bakarrik.

ISMAEL: (ikustera)

                Punto baizik ez dit egin?

YEREMI:

                Ez. Or...

ISMAEL:

                            Arraio!

YUDA: (Simon'i, botatzeko gertu dagola)

                              Tira ba, Simon,

                egin oraintxe alegin!

YEREMI: (bereaz arro)

                Gogoen paltaz ez dek izango...

SIMON:

                Ernai belarri ta begi! (bota ta kutxilloa jo)

YUDA:

                Ori dek, Simon!

SIMON: (ikustera ato)

                                      Tokea, amabi;

                laukoa, lau; amasei nik! (pozez)

YEREMI:

                Gauzia! Ori dala-ta arrotu?

ISMAEL:

                Ixo! Ea ba, Gazte! Zirt

                edo zart orain egin bear dik

                jokuak.

SIMON:

                          Leku Gazte'ri! (leku egiñaz)

        (beretzat)

                Etzegok onen bildur aundirik.

                Au beti lenen... atzetik.

GAZTE: -

                Bazijoak e? Begira ondo!

        (eskuari eragin batzuek eman,

        bitartea neurritzen bezela)

                Or zijoak neurri-neurriz!

        (bota ta besteak baiño punto txarrago)

YEREMI:

                Ezer ez! Punto.

GAZTE:

                                      E? Zer esan dek?

                Berriz galdu? (ikusita) Suerterik

                batere ez diat! (amorroz)

SIMON: (beretzat)

                                      Jakiña dek ba!

GAZTE: (amorro biziz)

                Bañan au zer da? Etxetik

                atera nintzan egun artatik

                dana oker...! Ezin, ezin

                ezer zuzendu!... Laster ez diru,

                ez etxe...

SIMON:

                              Baiñan, i beti

                gauz oiekintxe! Ortik etzegok

                biotzarentzat atsegin!

                Gauz oiek aztu! Arantzak utzi

                ta artu lorak ta aien ezti!

GAZTE:

                «Gauz oiek aztu», «Gauz oiek aztu»...

        (erabakiz)

                Egia diok! Zer neri?

                Lau egun triste mundu onetan

                ta eurak kezkaz beterik?...

SIMON: (lagunduz)

                Ori esan!

        (Bitarte ontan Yeremik besteai diru ziñuak egin

        ta kezka erakutsi, alegia zorrik ez ote dien

        ordainduko Gaztek)

GAZTE: (bereanago)

                Ez! Gel bedi Yainko

                zeru zokoan! Gel bedi

                aita etxean!... Parre algara

                luze-luze bat nai det nik!

                Betor jolasa! Betor ardoa!

                Betor, betor lizunkeri!

        (Ukabillak goian, arrituta bezela geldltzen da)

YEREMI: (urreratuaz, bildurrez)

                I, Gazte

GAZTE:

                            Zer dek?

YEREMI:

                                          Jokua joku

                esan oi da-ta, lengoa

                zertan gelditu ote dan...

GAZTE:

                                                  A bail

                Zenbat uan?

YEREMI:

                                  Ogeiko bat

                azkenengo au. Ta... badakik ba...

                lendikan ere...

GAZTE:

                                    Beingoan

                esan zak dana!

YEREMI:

                                      Ara ba: Lendik

                berrogei duro; gaurkoa,

                beste ogei; ba irurogei duroz

                egiten dek nere zorra.

GAZTE:

                Oraintxe bertan...

SIMON: (urreratuaz larri samar)

                Nerekin ere...

YUDA, ISMAEL: (berdin)

                Ta gurekin...

GAZTE: (aserre-samar)

                                  Arraioa!

                «Gauz oiek aztu», «Gauz oiek aztu!»

                neri... ta zuek gogoan?

                Ez dik ajolik... Bartolo! (deika)

 

 

BIGARREN AGERRALDIA

 

Lengoak eta Bartolo.

 

BARTOLO: (kanpotik)

                                Zer da?

GAZTE:

                Atera maia kanpora!

BARTOLO:

                Bai, bai oraintxe.

GAZTE:

                                Kitto egin ta

                azken-diruak ardotan,

                ito ditzagun!

SIMON: (ondo egiñaz)

                                  Ori on, Gazte!

        (Bitarte ontan Bartolo sartu maiaz;

        ipiñi ta urten jarleku billa.

        Auek artu, ipiñi ta edontzi billa urten.

        Besteak jarri, Gazte erdian ikusleen

        aurrez-aur artzen dutela)

YUDA, ISMAEL:

                Ederki! Bai, bai!

SIMON:

                                        Gizonak

                ala bear dik! Zarren esana

                badakik; Unore onak

                diru guztiak baiño geiago

                balio omen dik. (guztiak parre)

YEREMI:

                                Mozkorra

                al dun guztiak arrapatzen dik!

YUDA: (diruziñua egiñaz)

                Txanponak bear, txanponak!

SIMON: (Yuda'ri)

                Ixilik ago! Oin ez ekarri

                diru konturik gogora!

                «Edan zagun bai ta gero or konpon»...

BARTOLO: (edontziakin sartuaz)

                Ta? Ein da beraz naikoa?

YEREMI:

                Ba!...

BARTOLO:

                        Zein izan da galtzaille ori?

GAZTE: (bizi)

                Galtzaille danok! Ardoa

                ekarri ik bizkor!

BARTOLO:

                                      Zer marka edo?

GAZTE:

                Lasterren mozkortzekoa!

BARTOLO:

                Be nere kontu! (urtenaz) Bateon batek

                ezagungo dik gaurkoan.

GAZTE:

        (biurri ta bat-batera kantari

        «Ezkongaietan zerbait banintzan»en doiñuan)

                Mutil gaztetan zerbait ba nintzan

                orain zartuta, ezer ez.

        (Besteak ere lagundu.

        Gaztek eskuaz maia joaz darama

        konpasa zaratatsu ta zoro.

        Bartolo ardo-botellaz sartu

        ta parre egiñaz edo, urten.

        Yeremi'k ardoa eman lenengo Gazte'ri;

        besteak eurak artu.

        Gazte'k edan dsangada batean ta,

        besoak zabalduz, besteak ixil-arazi

        ta bakarrik jataitu kantari,

        gero beroago ta zoroago)

                Jokuan asi ta ateratzen zait

                beti guztia aldrebes;

                nere gogoa egin ezkero

                ajolik etzait... baterez!

GUZTIAK: (txalo ta deadar)

                Ori dek!

                            Au dek bertsolaria!

YEREMI: (ardoa eskeñiz)

                Tori! Eztarri zuloa

                leguntzeko...

SIMON:

                                    Bai! Edan zak! Onek

                piztutzen baidik biotza.

                Onek uxatzen kezkak, ta onek (maltzur)

                askatzen dik diru-poltsa!...

YEREMI:

                Ekin berriro, Gazte!

GAZTE: (buru arinduaz)

                                            E? Zer, zer?

GUZTIAK:

                Bertso bat!

GAZTE:

                                Aiba bertso bat!

        (lengo eresian kantari)

                Ederra da bai zugatz gaiñean

                sagar kolore-gorria;

                ederra ere baratz-erdian

                usai gozodun loria.

                Ederra (i) ardo beroa eta

                eder bixigu erria;

                baiño oiek baiño ederrago da

                nere kutuntxo maitia.

        (Begiak ñir-ñir, igikerak narraztuaz,

        buru-jabetasuna galduaz)

SIMON: (amaituaz bat eskua estutuz)

                To bosteko ori!

GUZTIAK: (zarataka)

                                      Bapo!

                                              Ederki!

SIMON:

                Gora Gazte!

GUZTIAK:

                                  Gora!

                                          Gora!...

YEREMI: (ardoa eskeñiz)

                Beste apur bat...

GAZTE:

                                        Bai! Au dek mama!

                Sutan jartzen dik biotza!

YEREMI: (beretzat)

                Ez daukak esan-bear aundirik!...

        (deika)

                Bartolo!

BARTOLO: (kanpotik)

                            Bal, ointxe noa!

YEREMI: (Bertolo'ri botela utz bat emanaz)

                Ea beste bat...

BARTOLO:

                                      Oraintxe bertan. (urten)

YEREMI: (Gazte'ri)

                Au dek ardoa gozoa!

        (Gazte'k zearo mozkortuta buruaz baietz)

BARTOLO: (botela berriaz sartuaz)

                Emen nun dezun. Besterik?

YEREMI:

                                                      Ez, ez!

                Oraingo onekin naiko da. (Bartolo joan)

GAZTE:

        (Bartolo ikusita, zer esaten duan ez dakiala,

        gero motelago ta erdi-esan erdi-kantu,

        asmatu eziñik.)

                Martolo eta, Martolo eta,

                Martolo eta, Martoa,

                Martolo bolo... Martolo molo...

                Martolo... lo... lo... lo... lo... a.

        (Maigaiñera, besogaiñera, erortzen da

        ta ala gelditzen lo.)

 

 

IRUGARREN AGERRALDIA

 

Lengoak, Bartolo ez.

 

SIMON: (Yeremi'ri kezkatsu)

                Bapo! Ta gure diruak orain?

                Nola kittatu oin zorrak?

YEREMI:

                Gizajo! ez aiz ezertako gauz!

                Nik jarri dit ori ola.

                Errazago dek zorrak kittatzen

                ori orrela dagola.

                Ikusiko dek... (jaiki ta diruak kentzera)

SIMON:

                                    Zer? Danak ostu?

YUDA, ISMAEL: (arrituta)

                Ene!

YEREMI:

                      Jakiña zegok ba!

        (Poliki-poliki joan ta ateratzen dio

        diru-poltsa sakeletik) (pozez)

                Emen, emen! Ta orain, esnatu

                baiño len, goazen!

YUDA:

                                          Ardoa

                ordaindu gabe?

SIMON: (zematuaz)

                                        I ez aiz beintzat

                lapurtarako jaioa!

YEREMI:

                Goazen ixilik!...

        (tabernako atera begira) Agur, Bartolo! (eskuaz parrez)

                Agur, Gazte!... Egik lo orain!...

        (Danak urten; ixilik, baiña poz-itxura aundiak egiñaz)

 

 

LAUGARREN AGERRALDIA

 

Gazte. Gero Bartolo.

 

        (Apur batean agertokian Gazte bakarrik lo,

        ardo-botella ta edontzi artean.

        Zurrunkada batzuek egin bitza

        nai izan ezkero. Geroaeago:)

BARTOLO: (sartuaz)

                E? (arrituta) Nun dira aiek? Esaten nun nik...

                ain ixilik!... (Gazte ikusiz) Eta au lotan?

        (Gazte'ri deika)

                Gazte! (apur bat besotik eragiñaz)

                          Zu, Gazte! Zer pasa da amen?

                Au itxura! Gizajoa!

                Ur pizka batez esna dezadan.

        (Ontzi batean ura ta zapi garbi bat ekartzera joan;

        ekarri, kokota busti; burua jaso ta arpegia ere busti.

        Poliki-poliki bere onera betor Gazte.

        Bitartean auxe diote:)

BARTOLO:

                Onek artu dik mozkorra!...

                Dana beronek ordaindu dezan

                besteak iges... Gaur, ona

                zein dan igartzen ez dek erraza...

        (eragin batzuek emanaz)

                Tira, esnatu!

GAZTE: (esnatzen asi; amesetan oraindik)

                                  Lau...ko...a

                nik... eta...

BARTOLO: (eragiñaz)

                                  Gazte! Tira, esnatu!

GAZTE: (amesetan)

                Ta nork esan du?... Naikoa!

BARTOLO: (eragin)

                Gazte!

GAZTE: (ametsetan)

                Bai, neu naiz irabazle...

BARTOLO:

                                                  Zer?

                Gizajo! (eragiñaz) Amets zoroak

                utzi ta bizkor esnatu adi!

GAZTE: (esnatzen)

                Bai... bai... Baiña, nun nago ba?

BARTOLO:

                Ementxe, Gazte; nere tabernan...

                Begira... ni, Bartolo naiz.

GAZTE:

                Bartolo?...

BARTOLO:

                              Bai.

GAZTE:

                                      Ta, beste lagunak

                nun dira ba?

BARTOLO:

                                  Iges nonbait.

GAZTE: (zearo esna)

                Zer? Ni bakarrik utzirik iges?

BARTOLO:

                Ba...ea! Nere susmoa

                kontu guztia zuk ordaintzeko

                utzi zaituztela ola.

GAZTE:

                Arrano! (bat-batera gogorratuaz)

                          Ez, ez! Ezin diteke!

                Ta aiekin nituan zorrak

                ordaindu gabe iges? Bai zera!

BARTOLO:

                Ez dakit ba nik...

GAZTE:

        (ostu diotelakoa susmatuaz

        larri sakelera eskua eramanaz)

                                          Edo ta...

        (bat-batera jaikiz)

                Bi milla arrano! Diru guztia

                ostu didate!

BARTOLO: (arrituta)

                                  Gizona!

GAZTE:

                Lapur zikiñok! Etzauzkatet ez

                atzaparretan, lepoa

                biurrituta jaurkitzeko

                beti-betiko itxasora!

                Ta nik orain zer?... Dirurik ez det,

                etxetik... (aztu naiz)

                            Au amorroa!

                Gosete gorri bildurgarria

                danean... Ai ai! Nik nora

        (erdi-negarrez ta amorroz)

                joan bear det?... Tximista batek

                erdibi naza! Yainkoak

                (Yainkorik bada) lurrazpietan

                sartu naza bein! Otsoak

                agin arten txikitu naza!

                Betor, betor eriotza!

                Ta iñork ez ba'dit bizitz au kentzen,

                lertu bezait bein biotza!!!

        (Bere onetik urtenda,

        zoro antzo, gelditzen da.)

 

BAT-BATERA OIALA BERA

 

aurrekoa | hurrengoa